Diş fırçalama sırasında kanamalar ile karşılaşıyor, ağızda makus koku hissediyor, aynada dişlerinizi incelediğinizde dişler üzerinde birikmiş bej-sarı renkli katmanlar görüyorsanız, dişlerinizi parmakla ittiğinizde basitçe hareket ediyorlarsa büyük olasılıkla bir dişeti hastalığına yakalanmışsınız demektir ve aşagıdaki bilgilere gereksiniminiz olabilir!!
Periodontal hastalık(dişeti hastalıkları) nasıl olusur?
Sağlıklı haldeki dişetinde sorunların ortaya cıkmasına ağzımızda yasayan mikroorganizmaların sayılarının artışı sebep olur. Mikroorganizmalar gurubuna dahil olan bakteriler, temizleme-bakım eksikliği ve bunun sonucunda diştası oluşumuna bağlı olarak dişetinde iltihaplanma ve enfeksiyona yol açarlar. Mikroorganizmaların çoğalması birebir vakitte bunların ortama yaydıkları sülfürik gazların da artışına ve ağız kokusuna yol acar. Çoğalan bakteriler dişler üzerinde sinema katmanı olustururlar. Bakteri plağı denilen bu katman şayet diş fırçalama ile temizlenmezse, tükürükte özgür dolaşan minerallerin çökelmesi ile “diştaşı” oluşur ki bunlar dişler üzerinde leke ve renk değişiklikleri ile görsel olarak fark edilebilirler. Diştası oluşumları profesyonel paklık ile giderilmezler ise dişeti iltihabı “gingivitis” ile başlayan dişeti hastalıkları ilerleyerek “periodontitis” meydana gelir. Dişetinde kızarıklık, kanama, şişlik-ödem, diştaşı varlıgı, dişetlerinin çekilmesi ve dişlerde sallanma bulguları periodontal hastalıgın belirtileridir. Ağız bakımındaki yetersizliklerin yanısıra savunma sisteminde aksaklıklar olan şahıslarda, örneğin kanda immünglobülin sayıları az olan bireylerde periodontal hastalıklara yatkınlık vardır. Ayrıyeten diş dizisindeki çapraşıklıklar da temizlenme zahmeti yarattığı için hastalığa yer hazırlar. Bu tip özellikler soyaçekim ile de ilgili olduklarından periodontal hastalıklara yakalanma oranında genetik bir transferden da kelam edebiliriz.
Ağız-yemek borusu-mide ve bağırsaklar sindirim sistemini oluşturup birbirleri ile alakalı olan her kademede bakteri barındırırlar. Sindirim sistemi bir bütün olduğu için ağızda yapılan periodontal teşebbüslerden sonra tertipli doktor denetimleri ve mesken bakımı yapılmadığı takdirde fırsatçı patojen mikroorganizmalar tekrar ağızı kolonize ederek tahribata devam ederler.Bu nedenle sistemli dişeti tedavisi yaptırmak gereklidir.Başka bir anlatımla her bireyin ağzında değişken oranlarda bakteri, bakteri plağı, diştaşı bulunur ve temizlendikten sonra vakitle tekrar oluşur.Bu özellikten ötürü öncelikle bilinmesi gereken “periodontitis” tipi bakteri kökenli hastalıklarla ömür uzunluğu süren bir gayret vermek gerektiğidir. Öbür bir deyişle periodontitis tedavi edilir ve ağız kondisyonları olağan kurallara döndürülebilir lakin hastalığa yol açan mikroorganizmalar kararlılıklarından vazgeçmezler ve sizin ağız bakımını aksattığınız oranda hastalık tekrar geri döner. Tekrarlama özelliğinden ötürü periodontal hastalık ile çaba beyhude bir süreç olarak değerlendirilip tedavi uygulanmaz ise diş kayıpları kaçınılmazdır.Bilinçli bir gayret ve istikrarlı bir bakım programı ile çok uzun yıllar komplikasyon tekrar etmeden üstesinden gelinebilir.
Dişeti sıhhatimizi korumak icin diş fırçalama alışkanlığımızın olması ön plana çıkmaktadır. Ülkü olarak yemeklerden en az bir saat sonra diş fırçalanmalı ve bu flordan güçlü bir diş macunu eşliğinde gerçekleştirilmelidir. Öğün sırasında alınan asitlerin tesiriyle bir kısım minede mineral kaybı olarak yumuşar. Bu nedenle yemekten çabucak sonra diş fırçalamak yerine ağzın dogal ortamındaki minerallerin bu mineral kaybına uğramış bölgelere çökelmesi için vakit tanımamız gereklidir. Aksi takdirde çabucak fırçalama yaptığımızda yumuşamış minenin erozyonuna katkıda bulunuruz. Her öğün sonrası kuru bir diş fırçası ile, su ile ıslatmadan, florlu diş macunu uygulayarak, iki dakika mühlet ile diş ve dişeti birleşiminde oval-dairesel minik titreşim hareketleri ile uygulama yaptıktan sonra dişetinden dişe gerçek (kırmızıdan beyaza) fırça ile süpürme hareketi yapılmalı, daha sonra mine yüzeyleri dairesel hareketler ile her istikametten süpürülmelidir. Bu fırçalama süreçleri alt ve üst çenelerde, ön, yan ve art dişler için eşit müddetlerde uygulanmalıdır.
Diş fırçalama alışkanlığımız tertipli olsa da her bireyin ağzında vakitle bakteri plağı ve dolayısı ile mine ve kök yüzeyine tutunan diştaşları oluşurlar. Diştaşı pürüzlü bir yüzey olusturduğu için bakterilerin tutunmasını kolaylaştırır ve sayılarının artmasına yol açar. Vakitle yeni gelen bakterilerin de eklenmesi ile diştaşlarının hacim ve yayıldıkları alan artar. Diştaşlarına tutunan bakteriler ortama yaydıkları toksinleri ile kollajen yıkımına yol açarlar. Öbür bir deyişle bakterilerin ortama saçtıkları asitler (ekzotoksinler) dişeti ve kemik dokularının temel yapıtası olan kollajen liflerinin çözünmesine yol açarlar. Bedenimiz da bakterilerin bu olumsuz tesirlerine karşı bir savunma olarak “iltihap” oluşturur. “Yangı” olarak da adlandırılıan iltihap bedenimizin savunma yanıtıdır. Yangıda savunma hücrelerimiz olan beyaz kan hücreleri ve çesitli enzimler kan yolu ile bakterilerin saldırdığı bölgeye taşınırlar. Taşıma sürecini hızlandırmak için beden o bölgede bulunan kılcal damar sayısını süratle arttırır ve damarların çeperinde bulunan pencereleri açık tutarak savunma hücrelerinin damar dışına çıkarak bakterilere saldırmasına müsaade verir. Böylece yangılı dişeti damar sayısındaki artışa bağlı olarak koyu kırmızı renkte, kanamalı, sis ve ödemli hale gelir.
Periodontal tedavinin hedefi;
Periodontal hastalıklar, lokal enfeksiyonlar olarak tanımlanmasına karşın tedavinin aslı bakteriyel eserlerin mekanik olarak ortamdan uzaklaştırılması temeline dayanmaktadır. Başka bir deyiş ile periodontal hastalık tedavisi ağızdaki bakteri sayısını olağana indirgemeyi ve dokulara penetre olmuş bakterileri elimine etmeyi amaçlayan antimikrobiyal bir tedavidir. Hadisenin cep derinlikleri ölçülüp kanama ölçüsü ve diş sallanması (mobilite) üzere klinik bulguları ile birlikte röntgen bulguları da kıymetlendirilerek tedavi planı yapılır. Lazer uygulamaları ana tedavi şablonunu destekleyen ögeler olup tek başına işlerlikleri hala tartışmalıdır.
Diş taşı paklığı (detertraj işlemi) el aletleri (scaler, küret) ve/veya sonik-ultrasonik paklık aygıtları ile yapılır. Ekseriyetle 3-4 gün orta ile üç seans yapılır. Bu sürece “başlangıc periodontal tedavi” ismi verilir. Generalize gingivitis: dişeti iltihabının uzun müddet tedavi edilmemesi sonucu tüm ağızda görülen, cep derinliklerinin birtakım bölgelerde 2mmyi aştığı iltihabi hastalıktır. Gingivitis tedavisine ek olarak kök yüzeyi düzleştirilmesi (root planning) de yapılır. Tedaviyi destekleyici olarak ağız gargaraları da kullandırılır.
Nekrotizan ülseratif periodontal hastalıklar: Bu küme altında nekrotizan ülseratif gingivitis (nug) ve nekrotizan ülseratif periodontitis (nup) yer almaktadır. Nug ve nup immün yetersizlik ve/veya ağız hijyeninin yetersizliğine bağlı olarak bilhassa anaerob patojenlerin sebep oldugu hastalıklardır. Dişetlerinde ülserli alanlar, hür dişeti kenarında grimsi kabuklasmalar (pseudomembran) ve kesif bir ağız kokusu ile karakterizedir. Tedavisinde ağız hijyenini sağlamaya yönelik başlangıç tedavisi uygulanır ve anaeroblara tesirli ornidazol-metranidazol türevi antibiotikler kullanılır.
Kronik periodontitis: Dişeti iltihabının daha derin dokulara sıçramış ve takviye kemikte rezorbsiyonlara bağlı olarak cep derinliklerinin 2-3mm nin üzerinde olduğu hastalıktır. Başlangıç periodontal tedavi sonrası cep derinlikleri ve atasman seviyeleri üç hafta içersinde izlenir. Güzelleşme oranına, cep derinliklerine nazaran sungingival küretaj ile flap operasyonu ortasında karar verilir. Kimi ekoller her halükarda evvel subgingival küretaj, bir kaç haftalık ortadan sonra flap operasyonunu önerirler. Subgingival küretaj anestezi altında scaler ismi verilen orak şekli el aletleri ile derin dokularda granulasyon dokularının eliminasyonu ve kök yüzeyi düzleştirmesini içerir. Falp operasyonu hastalıklı dokuların cerrahi olarak eksize edilmesi, cep derinliklerinin azaltılması ve kök yüzeyi düzlestirmesi süreçlerini içerir. Son periyotta bu evrede lazer uygulamaları ile yüzey detoksifikasyonu yapılarak tedavi basarısı pekiştirilmektedir.
Agresif periodontitis: erişkin periodontitisten daha az görülür. İmmün sistem yetersizliğine bağlı olarak periodontal patojenlerin ataklar halinde yaptıkları ve kısa süreçlerde gerçeklesen doku yıkımları ile karakterizedir. Erişkin periodontitisine benzeri tedavi uygulanır. Teşhis edildikten sonra rutin denetim kuraldır.
Lokalize agresif periodontitis (lagp): Daha çok genç bireylerde ortaya çıkan, 6 yaş dişlerinin mesialinde ve insizivlerde kemik içi ceplerin oluşumu ile karakterizedir. Kronik periodontitisin tedavisine benzeri halde fakat yalnızca kemik içi ceplerin etkilediği bölgelerde flap operasyonu yapılır.
Generalize agresif periodontitis (gagp): Santral ve birinci molarlar harici başka dişlerde süratli ilerleyen periodontal yıkım ile larakterizedir. Tedavisi kronik periodontitise benzelik gösterir.
Sistemik hastalıkların manifestasyonu olan periodontitis: Nötropeni, down sendromu, papillon-lefevre sendromu,histiositosis sendromları üzere bir çok sistemik bozukluk durumunda bunlara bağlı olarak oluşan ve kronik periodontitis tablosuna benzeri periodontal komplikasyonlar bu kümede toplanmaktadır.
Periodontal apseler: Dişeti dokusu içinde periodontium teması irinleşme biçiminde tezahür eden lezyonlardır. Gingival apse, periodontal apse ve perikoronal apse olarak alt kümelere ayrılır.
Endodontik lezyonlar ile irtibatlı periodontitis: Endodontik lezyon ile endüklenen periodontal lezyonlar bu kümede kıymetlendirilir.
Gelişimsel yahut kazanılmış deformiteler ve durumlar: Farklı etyolojiye sahip muko-gingival deformitelerin (bozuklukların) sebep olduğu periodontal lezyonlar bu baslık altında incelenerek tedavi tahlilleri incelenir.
Refraktör gingivitis ve periodontitisler: Tedaviye karşın patojenlerin yaptığı tahribatın devam ettiği klinik tabloya sahip tüm periodontal hastalıkların başına tedaviye karşılık vermeyen manasında “refraktör” ön takısı eklenerek isimlendirilir. Bu tip hastalıklarda bilhassa immün sistem yetersizlikleri incelenmelidir.
Tüm periododontitis tiplerinde destekleyici olarak antibiotik, non-steroidal anti-inflamatuar (nsaı) ve antiseptik gargara terapileri yaptırılır. Periodontitis formlarında hastaların çok sabırlı olması ve yeterli bir sonuç için tabiple çok düzgün işbirliğine gitmeleri gerekir. Ayrıyeten bu tip komplikasyonları oluşturan etkenler ömür uzunluğu tekrar edebileceğinden periodontal hastalığa yakalananlar tedaviyi hiçbir vakit aksatmamalı, bunun bakterilere karşı hayat uzunluğu süren bir gayret olduğunu idrak etmeleri gereklidir.