1. konuşmanın tüm süreçleri etkilenmiştir.(fonasyon , respirasyon, prozodi, artikülasyon)
2. kas tonusunda nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen değişim vardır. Bu da istemli-istemsiz motor fonksiyonları güçleştirir. (yutma, çiğneme, yalama)
3. konuşma kusurları , santral ve periferal hudut sisteminin, kas denetimindeki bozukluğundan kaynaklanır.
4. konuşma yanlışları dengeli ve evvelden kestirim edilebilir. Düzgün sesletilebilen konuşma hiç bulunmaz.
5. sesletim kusurları temelde bozulma ve çıkartmadır.
6. ünsüzler dengeli olarak berbattır. Ünlüler nötr olabilir.
7. konuşma suratı yavaş yahut zorludur: gerginlik, gerilme ve yetersiz soluk takviyesi besbellidir. Konuşma suratı arttıkça konuşma anlaşılırlığı sıklıkla azalır.
8. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ
1. konuşmanın sesletim kısmı birincil olarak etkilenmiştir. Prozodi olağan olabilir.
2. konuşmanın motor programlanmasında nörojenik etkilenmeye ikincil olarak gelişen bir değişim kelam mevzusudur. Ama kas tonusu etkilenmemiştir. İstemsiz motor fonksiyonlar tipik olarak etkilenmemiştir.
3. konuşma yanlışları motor korteksten oral kaslara giden bildirideki bozulmadan kaynaklanır.
4. konuşma kusurları tutarsızdır ve beklenmediktir. Uygun artiküle edilen konuşmalar mevcuttur.
5. artikülasyon kusurları temelde, tekrar ekleme, değiştirme, uzatma, çıkartmadır(en az). Kusur örüntüsüne baktığımızda, amaç fonem yanılgılı olarak maksattaki sese misal bir ses olarak üretilir. Kusurlar sıklıkla perseveratif ve evvelden varsayım edilebilr.
6. ünsüz üretimi ünlülerden daha zordur. Ünsüz öbekleri tek ünlülerden daha güç üretilir. Sürtünmeli ve yan- sürtünmeliler en zorlarıdır. Motor vazifenin karışıklığı arttıkça yanılgılar artar.
7. prosodik bozukluk kompansatuar davranışların sonucunda oluşabilir. (durma, tekrar başlama ve fonasyonu başlatma ve gerçek sesletim poziyonlarında zorluk)
8. konuşmanın anlaşılırlığı bazen konuşma suratı arttığında artar.
9. sözcük karışıklığı arttıkça sesletim de bozulur.
KONUŞMA APRAKSİSİ (devam)
1. sesletim , konuşmadaki sözcük karmaşıklığı arttıkça bozulur.
2. sesletim bozukluğu ünlü ve ünsüzlerin her ikisinde de görülür. Ünsüz öbeklerinde tek ünsüzlere nazaran kusur daha fazladır. Ünlüler ünsüzlerden daha az yanlışla sesletilir.
3. sözcük başı sesler, sözcük içi ve sözcük sonundaki seslerden daha fazla etkilenmiştir.
4. daha az kullanılan seslerde kusur daha sıktır.
5. yerine ses eklemeler, ses atmalar, bozmalar ve eklemelerin hepsi görülebilir. En sık gözlenen yerine koyma ve çıkartmadır.
6. gaye kelam, sözcük yahut cümlenin karmaşıklığı arttıkça sesletim yanılgıları ve çabalama davranışı artar.
7. konuşma üretimi değişkenlik gösterir. Konuşma apraksili birisi bir ses, hece, söz, sözcüğü bir durumda üretirken öbür bir vakit bunu kusurlu üretebilir. Tıpkı maksat ses için birden fazla farklı , yanlış sesletim gözlenebilir.
8. çabalama davranışı ( artikülatörlerin konumunu gerçek olarak yerleştirme [groping]) birden fazla konuşma apraksili bireyde gözlenir.
9. otomatik konuşma aktiviteleri (haftanın günleri, 1-10’ kadar say ) istemli konuşmaya nazaran daha kolay ve daha az kusurludur. Reaktif konuşma(teşekkürler, iyiyim) apraksililer için daha kolaydır.
10. metatetik hatalar( ses- hece transpozisyonu) sıktır. Kitap-kipat ….
11. hece çarpışmaları olabilir. (literatürde sık değildir.). kişi hece sayısını azaltır yahut heceleri bozar.( motor olarak sesletilmesi güç, sözcük yahut sözcelerde.)
12. alıcı lisan hünerleri her vakit değil ancak sıklıkla tabir edici lisan hünerlerinin üzerindedir. Ama lisan hünerleri apraksiden ayrılır.
13. apraksili şahıslar ekseriyetle yanlış sesletimlerinin farkındadırlar. Bunun yanında kendilerinin hakikat yahut yanlış yaptığını klinisyenin geri bildirimi olmadan yapabilirler.
14. konuşma apraksisi, öteki irtibat bozukluklarıyla birlikte ya da izole görülebilir.(dizartri, gecikmiş-konuşma, lisan gelişim gerilği, afazi ve işitme kaybı)
15. oral ve uzuv apraksisi verbal apraksiyle birlikte görülebilir. Müşahedelere nazaran oral apraksisi olan birisinin verbal apraksisi de vardır. Şiddeti değişken olabilir , tek bir ünlüyü üretemeyenlerde vardır. Yalnızca kompleks cümleler de zorlananlarda.
Sağ hemisfer sendromunu değerlendirme
Algısal ve dikkat bozuklukları:
1. sol görme alan ihmali
2. yüz tanımada güçlük(prosapagnozi)
3. konstrüksiyonel misyonlarda zorluk
4. ani şiddetli karşılıklar verebilen, dikkati dağılabilen
5. ilgisiz bilgiye çok dikkat etmesi
6. hatalığın reddi
Duygu durum bozuklukları:
1. hislerin tabir edilmesinde güçlük
2. oburlarının hislerini anlamada güçlük
3. depresyon
4. bariz motivasyon azlığı
İletişim bozuklukları:
1. sözcük hatırlama güçlüğü
2. bozulmuş işitsel anlama
3. okuma ve yazma bozuklukları
4. bozulmuş konuşma prozodisi
5. pragmatik zorluklar
6. dizartri
Bilişsel bozukluklar:
1. dezoryantasyon
2. bozulmuş dikkat
3. hatırlama güçlükleri
4. bilgiyi birleştirmedeki zayıflık
5. mantık, nedensellik, planlama ve sorun çözmede zorluk
6. yargı çıkarmayı manaya bozukluğu
7. latifeleri anlamada zorluk
SAĞ HEMİSFER SENDROMU
1. isimlendirme, akıcılık, işitsel manaya, okuma ve yazmada hafif problem
2. sol tarafın ihmali
3. hastalığın reddi
4. konuşma sıklıkla bağsız, fazla ve husustan bahse atlayan tarzda
5. his eksikliği
6. bilindik yüzlerin tanınamaması
7. rotasyonel çizme ve uzayın sol kısmının ihmali
8. bariz prozodik bozukluk
9. uygunsuz şakalar
10. gerekli olmayan , izole detaylar söyleyebilir(bütünleştirilemeyen)
11. yalnızca söz manasını anlar
12. pragmatik bozukluklar fazladır( göz teması, mevzu takibi..)
13. düzgün lisan hüneri varken irtibat marifeti berbattır.
14. saf dilsel bozukluklar baskın değildir.
AFAZİ
1. isimlendirme, akıcılık, işitsel manaya, okuma ve yazmada bariz ve dominant problem
2. sol tarafın ihmali yoktur.
3. hastalığın reddi yoktur.
4. konuşma genelde hususla bağlantılıdır.
5. his genlikle olağandır.
6. tanıdık yüzlerin tanınması sağlamdır.
7. çizimde kolaylık vardır.
8. daha az bariz prozodik bozukluk vardır.
9. uygun mizah anlayışı vardır.
10. bir öykünün değerli kısmını anlatabilir.
11. ima edilen manaları anlayabilir.
12. pragmatik bozukluk daha az problemlidir
13. kısıtlı lisan marifetlerine karşın irtibat bağlantı sıklıkla güzeldir.
14. saf dilsel bozukluklar baskındır.
TRAVMATİK BEYİN YARALANMASI
1. tutarsızlık
2. dikkat problemi
3. bozukluk bellek
4. bozulmuş dil
5. vakit ve yerde bozulma
6. zayıf organizasyon
7. bozulmuş nedensellik
8. yazma yahut çizim hünerlerinde azalma
9. anomi
10. yerinde duramama, huzursuzluk
11. sonluluk, hırçınlık
12. dikkati çabuk dağılan
13. sıklıkla hüsran ve anksiyete
14. saldırgan davranış
15. uygunsuz tutarsız yanıtlar
16. tad ve kokuda bozukluk
17. yetersiz yargı
18. hislerin denetiminde yetersizlik
19. hastalığın reddi
20. yetersiz öz bakım
DEMANS
Erken periyot demans
Yavaş, sinsi başlangıç,hafif hafıza kaybı,sözcük bulma sorunları, yetersiz dikkat müddeti, dezoryante, nedensellik ve yargı sorunları,soyut kavramlarda zorluk, vakit zaman içeriksiz konuşma sağlam artikülasyon ve fonolojik maharetler, yazma ve okuma mekanikleri korunmuş, mana bozulmuş olabilir, anksiyete, depresyon, ajitassyon ve apati(duygu eksikliği) olabilir, bozukluklara karşı ilgisiz, farkındalık az
Orta periyot demans
Artan bellek kaybı, sevdiklerinin ismini unutma, kendi ismini bile hatırlayamama, artmış sözcük bulma sorunu, azalmış oryantasyon, içeriksiz konuşma, yetersiz mevzu takibi, korunmuş otomatik konuşma, sağlam konuşma artikülasyon, fonolojik marifetler, sağlam sentaktik maharetler, yazma ve okuma hüneri mekanik olarak sağlam, mana berbatlaşmış, arayış, gezme, kendi ihtiyaçlarını karşılayamama, karmaşık
misyonları gerçekleştirememe
çiğneme yahut dudak emme üzere perseveratif davranışlar.
İleri periyot demans
İleri derecede bozulmuş bellek, ileri seviyede bozulmuş sözel maharetler, konuşma anlamsız yahut yok, toplumsal etkileşime katılamama, fizikî debilite, hedefsiz dolaşma, huzursuzluk ve ajitasyon, şiddet patlamaları(olabilir), birey günlük hayat aktivitelerinde büsbütün bağımlıdır.