Öğrenme ve Olgunlaşma: Genel olarak olgunlaşma ve öğrenme ile ilgili öğeler çocuğun birinci lisan gelişiminde değerli rol oynarlar. Çocuğun lisanı akıcı bir halde kullanılabilir bir hale gelmesi için makul bir olgunluk seviyesine gelmesi ve nitelikli bir öğrenme sürecinden geçmesi gerekmektedir.
Sağlık: Konuşma insan vücudundaki ses organları aracılığı ile seslerin oluşturulup çıkarılması olup larenks ve ses telleri aracılığı ile gerçekleşen fonasyon ve ağız yapıları (dil, damak, dudak ve dişler) ile sağlanan artikülasyon olmak üzere iki temel bileşeni vardır. Bu çeşit fizyolojik şartların uygun olması lisan gelişimi tarafından kıymetlidir. İşitme algısının olağan olması sağlıklı lisan gelişimi istikametinden kıymetlidir. Duyma
kusuru olan bebeklerin 4-8 aylar ortasında yapılan ses oyunları periyodunda olağandan ayrıldığı, daha az sessiz harf kullandıkları ve 4-18 aylar içinde ses üretiminde ki yaratıcılığın giderek azaldığı dikkatin, ses oyunlarından işitsel geri alım olmadığı için bebeğin lisan gelişiminin aksadığı belirtilmiştir (2). Görsel algılama lisan gelişimi için belirleyici olmakta, önemli görme kaybı olan çocukların lisan gelişimleri, görmesi olağan olanlara nazaran daha geç başlamaktadır. Şiddetli ve uzun süren rahatsızlıklar çocuğun konuşmasını olumsuz etkilemekte, gecikmelere neden olmaktadır.
Psikolojik sıhhat: Çocuğun ruhsal açıdan sağlıklı bir etrafta büyümemesi, eşler ortasındaki problemler, kardeşler ortası karşılaştırmalar ve çocuğun duygusal gereksinimlerinin tam olarak doyurulmaması durumunda konuşmada gecikmeler ve bozukluklar görülebilmektedir.
Sosyo-ekonomik durum: Çeşitli araştırmalar yüksek sosyo-ekonomik seviyedeki ailelerden gelen çocukların yoksul ailelere kıyasla cümle uzunluğu, soru sayısı, söz haznesi bakımından daha ilerde olduklarını göstermiştir. Çocuğun yaşıtlarının da bulunduğu oyun ve eğitim kümelerine iştiraki, kitap okuma, gezip görme ve kanılarını söylemeyi teşvik istikametinde sağlanan fırsatların sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik durumu âlâ olan ailelerde daha fazla olması bu ailelerde yetişen çocukların daha erken ve düzgün konuşması ile ilişkilendirilmiştir.
Konuşmaya teşvik: Dil kazanımı temelde tıpkı sırayı izlese de, bu gelişimin suratı toplumsal etraftan etkilenmektedir. Erişkinlerin bebekle erken periyotta kurdukları sözel bağlantı bebeğin anadilinin öğrenmesinin temelini oluşturur. Etraf ve bilhassa anne tarafın çocuğa sunulan sözel uyaran zenginliğinin lisan gelişimini olumlu etkileyeceği bildirilmektedir. Kendileri ile konuşulan ve ilgi gösteren çocuklar konuşma için cesaretlendirilirler. Ebeveynler doğduklarından itibaren bebekle konuşarak bebeği, lisan kapasitesinin ortaya çıkması için uyarmalıdırlar. Okul öncesi çocuğa kitap okunduğunda, TV izlemesine müsaade verildiğinde ve oyun kümelerine sokulduklarında konuşmak için daha çok cesaretlenmekte ve bu maharetleri daha fazla artmaktadır. Ferdi farklılıklar ve cinsiyet: Her çocuğun konuşma ile ilgili kapasitesi başkalarından farklıdır. 12 aylık periyotta çabucak hemen tüm çocuklar birinci sözcüklerini söylerler. Fakat, bu çok değişken olabilir; bazıları bunu sekizinci ayda gerçekleştirirken, bazıları de 18 aylık periyoda kadar bunu gerçekleştirememiş olabilir. Lisanı kullanmayı öğrenmek dereceli bir süreçtir. Tıpkı ailedeki çocukların konuşmayı öğrenme müddetleri farklı olabilir. Yapılan birtakım araştırmalara nazaran kız çocukları, erkek çocuklarına nazaran konuşma ölçüsü, söz çeşidi ve kullanılan gramer kurallarını öğrenmeyi daha erken kazanabilmektedirler.
Aile bebek bağlantıları: Bakım konutlarında büyüyen çocuklar aile içerisinde büyüyen çocuklara oranla daha çok ağlarlar. Fakat daha az hecelerler. Ailedeki bireylerin ortasındaki münasebetler ve ailenin bebekle güzel bağlantıları lisan gelişiminde değerli bir etkendir. Zihinsel özrü olan annelerin bebeklerinin, lisan gelişimi istikametinden risk altında olduğu hipotezi ile bu küme erken periyotta mesken eğitim programları ile desteklenmiş, anne-bebek ile etkileşiminin artırılmasının lisan gelişimine olumlu etkilediği belirtilmiştir.
Zeka: Yapılan çeşitli araştırmalar lisan yeteneği ile zeka ortasında olumlu doğrusal bir alaka olduğunu göstermektedir. Erken konuşan çocukların zeka gelişimlerinin başkalarına oranla daha üstün olduğu ileri sürülmektedir.
Oyun: Okul öncesi devirdeki çocuğa sözcükler yahut kavramlar öğretileceği vakit oyun içerisinde öğretilmelidir. Oyun çocuğun duygusal, bedensel, psikomotor gelişimini etkilerken tıpkı vakitte lisan ve mantık gelişimini de etkilemektedir. Oyun sırasında arkadaşlarından ya da yetişkinlerden fark etmeden yeni sözcükleri, objeleri ve bunların fonksiyonlarını, kavramları öğrenir.
İki dillilik: İki başka lisanın konuşulduğu ortamlarda yaşayan ya da iki lisan öğrenmek zorunda kalan çocuklar başlangıçta tek lisanı öğrenen çocuklara nazaran daha yavaş bir gelişim gösterirler. Küçük çocukların yabancı lisanın ses ve duyuş özelliklerine karşı keskin bir kulakları olduğu, daha ileri yaşlarda ise bireylerin lisan öğrenirken daha çok lisan bilgisi, kavram ve mana üstünde durdukları, bu nedenle ikinci bir lisanın öğrenilmesinde küçük çocukların daha üstün oldukları ileri sürülmektedir. Sonuç olarak tüm bebekler lisanı öğrenmeye öncelikle kullanılan lisandaki sesleri öğrenmekle başlarlar. Seslerden hecelere, cümlelere ve lisanın tam olarak anlaşılmasına dek süren süreç içerisinde sıra değişmezken, gelişimin suratı tüm bu etmenlerden etkilenmektedir.
