Kaynağını hastalığın tedavisinden çok, evvelce önlenmesinden alan “koruyucu hekimlik” sağlıklı bireylerin sayısının artmasına ve ülke iktisadına katkıda bulunmaktadır. Ülkemizde tıp ve diş hekimliği alanlarında maalesef bu mevzu gereğince anlaşılamamış ya da doğru politikalar uygulanmamıştır. Diş hekimliğinde hami hekimlik denilince aklımıza ilk olarak çocuklara florid uygulamaları, dişlerin ufak çukurcukların kapatılması (fissür örtücü uygulamaları) ve ağız hijyeni motivasyonları ile hastaların bilinçlendirilmesi gelmektedir. Bu uygulamalara ek olarak eklem, sindirim sistemi ve diş dokularının tahribatına neden olan diş sıkma, diş gıcırdatma, reflü ve buna benzeri hastalıkları önleyen hami uygulamalar diş hekimliği açısından çok kıymetlidir.
Toplumun büyük bölümünün farkında bile olmadan diş gıcırdatma yahut sıkma eğiliminde olduğu ve birçoğunun şikâyeti olmadığı için denetimlere gelmediği çalışmalarda tespit edilmiştir. Yalnızca gerilim değil öteki birçok nedene bağlı olabilen diş sıkmaları ve gıcırdatmaları günümüzde çok fazla görülen, aslında belirtileri ve tedavisi olan bir alışkanlıktır.
Bruksizm, çiğneme kaslarının gece ve/veya gün uzunluğu sürdürdüğü aktiviteyle meydana gelen diş gıcırdatmaları ve sıkmaları olarak tanımlanmaktadır. Diş ortasında çiğneme kaslarının kasılması sonucu oluşan devamlı temas “diş sıkması”, çiğneme sürecinin ağızda rastgele bir madde olmaksızın ritmik olarak devam etmesi de “diş gıcırdatması” olarak tanımlanmıştır. Diş sıkmaları yahut gıcırdatmaları gün içinde yahut gece uyurken oluşabilmektedir. Normal sağlıklı bireyler ile diş sıkan bireylerin çiğneme kuvvetleri ortasında da besbelli farklılıklar görülmüştür.
Diş sıkmaları daha çok gündüz görülürken, diş sıkmasıyla birlikte diş gıcırdatmaları uyku süresince daha çok görülmektedir. Bu hareketler derin uykudan hafif uykuya geçiş aşamasında oluşmaktadır. Uyku bozukluğu olan yahut uykusu hafif olan şahıslarda bu hareketlere daha fazla rastlandığı rapor edilmiştir.
Diş sıkmaları ve gıcırdatmalarında birçok faktör rol oynayabilir, bunlar;
Dişlerin kapanış bozuklukları, diş tedavileri, ağza yabancı unsur girmesi, gerilim, beyin travmaları, nörolojik hastalıklar, genetik etkenler, uyku bozuklukları, Parkinson hastalığı, sigara alkol bağımlılığı ve birtakım ilaçlar, bağırsak parazitleri, alerji ve endokrin hastalıklardır. Sadece dişlerin birbirine uzun mühlet çarpması değil tıpkı vakitte; gastroözofajeal reflü, aşırı kusma (mide asidinin ağza gelmesi), asitli yiyecek ve içeceklerin çok tüketilmesi (gazoz, kola, limon, şarap, kahve, sirke vs) ve uyuşturucu gereçlerin kullanımı üzere kimyasal faktörler de dişlerin aşınmalarında rol oynamaktadır.
Diş sıkmaları ve gıcırdatmaya bağlı olarak, dişlerin dişetlerine yakın kısımlarında defektler, dişlerde çatlaklar, eklem ve çiğneme kaslarında ağrılar, diş hassasiyetleri, çok hadiselerde dış görüntüde değişiklikler, diş kökünün etrafında kemik erimesi ve buna bağlı diş kayıpları görülebilmektedir. Yapılan dolguların sık sık düşmesi, porselenlerin kırılması ve implant kayıpları da çok sık görülen meselelerdendir.
Günümüzde bruksizm tedavi yaklaşımları 4 ana kümede toplanmaktadır:
1)Kişiye yönelik:
- Biofeedback tedavisi: Kasların denetimi, şuurlu olarak dinlenmesinin sağlanması, kan damarlarının açılması ve beyin dalgalarının denetimi üzere uygulamalar bu tedavinin içerisindedir. Tedavinin başarısı hastanın bu fizyolojik olayı denetim edebilmeyi öğrenme isteğine ve bunu nizamlı olarak uygulamasına ve sabırlı olmasına bağlıdır.
- Psikiyatrik tedavi: Günümüzde bruksizm tedavisinde psikiyatrik yaklaşımların kullanımı kısıtlı olup, diş gıcırdatma meselesini arttıracak ruhsal nedenlerden şüphelenildiğinde psikolojik nedenlerin tahlili için psikiyatriste hastalar yönlendirilebilir.
- Kendi kendine telkin (oto-hipnoz), hipnoz ve meditasyon: Her ne kadar bilimsel çalışmalar çok kâfi olmasa da günümüzde hipnoz tedavisi diş hekimliğinin birçok alanında kullanılmaktadır. Hastaların tedavi göreceğine inanması, doktoruna güvenmesi ve toplumumuzda yanlış bilinen dogmalardan kurtulması için bilgilendirilmesi gerekmektedir. Burada da asıl gaye hastaların alışkanlıklarının farkındalıklarını telkinlerle bilinçaltında ortaya çıkarmaktır. Çok fazla yaygın olmasa da diş tabipleri tedavilerinde hipnozu kullanmaktadır. Genel olarak 3-5 seans ortasında hastanın tedaviye yanıt verip vermeyeceği muhakkak olmaktadır.
- Kötü alışkanlıkların önlenmesi: Eklem rahatsızlığı olmayan hastalarda alışkanlığı önleme gayeli hastaya öğretilen egzersizlerdir.
2) Farmakolojik tedavi: Kas gevşetici ilaçların tesirinin kısa müddetli olması, muvaffakiyet oranının düşük olması ve uyku üzere yan tesirlerinin olmasından ötürü, kullanımı hala tartışmalıdır. Nedeni aşikâr olmayan uzun vadeli ve ileri derecede ağrı meydana getiren kas kasılmalarında, çok ileri bruksizm olaylarda (koma, beyin travması, anfetamin alışkanlığı) görülen diş gıcırdatma ve sıkmaların santral hudut sistemiyle ilgili olması nedeniyle ilaç tedavisinin kullanımı uygundur. Son yıllarda Botulinum toksin (Botox) uygulamalarının popüler olduğunu görmekteyiz. Bu teknikte hastaların sağ ve sol çene kaslarına ve ileri vakalarda alın kaslarına yapılan enjeksiyonlar ile 1 ile 6 aya kadar çiğneme kaslarının kasılması azalmakta ve böylece dişlerini sıkarken dişlerine ziyan verecek kadar kas kuvveti ortaya çıkartamamaktadır. Bruksizm tedavisinde uygulamanın sorun çözücü olmaktan çok süreksiz bir tedavi olması ve kâfi sayıda çalışmanın olmamasından ötürü, rutin klinik uygulamalarda muteber ve gerçekçi bir usul olarak kullanılması hala tartışmalıdır.
3) Oklüzal yaklaşımlar: Dişlerin birbirine olan temaslarında dengesizlik varsa dişlerden aşındırma yaparak dengeleme yapılabilir. Diş sıkma ve gıcırdatmada en çok yapılan ağız apareyleri daha çok gece plağı olarak duyduğumuz şeffaf akrilikten yapılmış sert plaklardır. Maalesef şunu da belirtmek gerekir ki yumuşak plaklar da ülkemizde çok fazla uygulanmaktadır. Bruksizm hastalarına uygulanan yumuşak plakların yarardan çok zarar verdiği yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Diş tabiplerinin de bu hususta hassas olması gerekirse bruksizm hastalarını uzmana yönlendirmesi gerekmektedir. Yapılan sert plaklarında hastanın ağzında hiç uyumlamadan hastaya verilen gece plakları, hastaların kendilerinin yaptığı yumuşak plaklar, yanlış teşhis ve tedavi sonucu yapılan restorasyonlar ve oluşan eklem sorunları ülkemizde çözülmesi gereken sıkıntılardandır.
4) Öteki yaklaşımlar: Yukarıda belirtilen tedavilere ek olarak fizik tedavi ve ağız içi cerrahi teknikleri uygulanmaktadır. Ağız açma kaslarını geliştirecek idmanlar, adenotonsillektomi bu yaklaşımlara örnek olarak verilebilir.
Ağzınızdaki onarımların (porselenlerin ya da hareketli protezlerin) kırılması ya da atması, implantların kırılması, implant üstü protezlerin gevşemesi ya da sallanması tesadüf olmayabilir. Yalnızca tabibi suçlamak, tabibin berbat materyal kullandığını düşünmek de doğru değildir. İmplant uygulanacak hastalarda bruksizm varsa bruksizmi tedavi etmeden implant uygulamak da çok gerçek bir yaklaşım değildir. Diş sıkmanız ya da gıcırdatmanız varsa ve protezlerin kırılmasını ya da dolgularınızın düşmesini istemiyorsanız, size verilen apareyleri yanlışsız bir formda takmalı, doktorunuzun verdiği idmanları yahut telkinleri düzenli bir formda uygulamalı ve gerekirse de ruhsal olarak takviye almalısınız.
Bruksizmin tek bir tedavisinin olmadığını da son olarak söylemek de yarar vardır..
