Otizm Spectrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Taklit Gelişimi

Taklit, gözlemlenen davranışların kopyalanması olarak tanımlanan bir erken periyot toplumsal irtibat maharetidir. Taklit marifetleri, hem taklit edilen aksiyonun gerçekleştiği beden kısmına nazaran ve hem de taklit edilen aksiyonun gerçekleştiği vakte nazaran sınıflandırılmaktadır. Alanyazında hareketin gerçekleştiği beden kısmına nazaran objeli taklit (object imitation), motor taklit (motor imitation) ve ses taklidi (vocal imitation) olmak üzere üç çeşit taklit hünerinden kelam edilmektedir. Objeli taklit, objelerle yapılan aksiyonların taklit edilmesini içerirken, motor taklitler, obje içermeyen beden hareketlerinin, büyük-küçük kas motor hareketlerin ve jestlerin taklidini içeren taklit tipidir. motor taklitlerden oral motor taklitleri ayırmış ve başka bir taklit çeşidi olarak ele almıştır. Oral motor taklitler, yüzde ağız bölgesi ile ilgili aksiyonların taklidini içermektedir (örn., lisan çıkarıp ağzın iki yanına hareket ettirmek, öpücük hareketi yapmak). Ses taklitleri ise, manalı olan ve olmayan sözcükler ve seslerin taklitlerinden oluşmaktadır. Taklit edilen aksiyonun gerçekleştiği vakte nazaran, anında taklit maharetleri (immediate imitation), gecikmiş taklit marifetleri (delayed imitation) ve ertelenmiş taklit maharetleri (deferred imitation) olmak üzere üç tıp taklit mahareti bulunmaktadır. Anında taklit hünerleri, gözlemlenen bireyin yaptığı hareketin aynısının, gözlemlenen birey ile eş vakitli yapılması olarak tanımlanırken; gecikmiş taklit maharetleri, gözlemlenen hareketin model alınan bireyden kısa bir müddet sonra tekrarlanması olarak tanımlanmaktadır. Ertelenmiş taklit hünerlerinde ise çocuğun evvelden gözlemlediği hareketin birebirini, uzun bir müddet sonra tekrar model olunmadan yapması kelam mevzusudur.

Bebeklerin taklit marifetlerini kazanmalarının, hem toplumsal hem de bilişsel bakış açısına nazaran kıymetli bir gelişimsel basamak olduğu kabul edilmektedir. taklit ile toplumsal etkileşimler ortasında bir alaka olduğunu vurgulamış, taklidin bebeklik devrinde karmaşık müşahedeleri manaya ile karşılıklı toplumsal irtibat olmak üzere iki fonksiyona hizmet ettiğini belirtmiştir. Münasebetiyle taklit, bebeklik devrinde öğrenme ve toplumsal irtibat emeli ile kullanılmaktadır. Taklit bebeklerin yeni davranışları öğrenmelerinde kıymetli bir araç olmasının yanı sıra, öğrenme için araç olma fonksiyonunu hayat uzunluğu sürdürmektedir. Toplumsal bağlantı gayeli yapılan taklitler, olağan gelişen ve gelişim geriliği olan çocuklarda gayeli irtibatın temel yapı taşlarından biridir.

Normal gelişim gösteren çocuklarda taklit, bebeklikte gelişimin erken periyotlarında ortaya çıkmaktadır. Bebekler yüz-ağız bölgesi hareketlerini taklit etme halinde ilkel bir temsili yeterlilikle doğmaktadırlar. Bebekler 1-4. aylarda oburu tarafından taklit edilen kendi davranışlarını tekrarlar, 4-8. aylar ortası daha evvel spontan olarak ürettikleri davranışları tekrarlarlar. Hedefli irtibatın başlaması ile birlikte, öbür bireylerin gayeli varlıklar olduklarını anlamaya başlarlar. 12. ayda bu bilgiyi taklit bağlamında bir hareketi yapan kişinin ne yapmaya çalıştığı konusunda karar vermekte ve gözlemlediği hareketin hangi öğesini taklit edeceğine karar vermekte kullanırlar. Ortalama 18. ayda ise ertelenmiş taklit maharetlerini kazanılmaya başlar.

OSB olan çocuklarda görülen sözel olmayan toplumsal iletişimsel bozukluklarından biri de taklit gelişiminde yaşanmaktadır. Alanyazında OSB olan çocukların, taklit hünerlerinde olağan gelişen akranlarına nazaran sonluluklar yaşadıklarını, farklı gelişimsel geriliği olan çocuklara nazaran taklit performanslarının manalı derecede düşük olduğunu gösteren birçok çalışma bulunmaktadır. OSB olan çocuklarda taklit marifetlerinin, hem olağan gelişim gösteren hem de gelişim geriliği olan çocuklara nazaran sonluluk yaşanan bir alan olması taklit becerilerindeki sınırlılığın OSB’nin bariz özelliklerinden biri olduğunu göstermektedir. Charman ve öbürleri (1997), 20 aylık OSB olan çocukların, gelişim geriliği olan çocukların ve olağan gelişim gösteren çocukların taklit hünerlerini karşılaştırmışlar; sözel olmayan zeka yaşı denetim altına alındığında OSB olan çocukların, hem olağan gelişen hem de gelişim geriliği olan çocuklardan manalı derecede düşük taklit performansı gösterdiğini bulmuşlardır. Dawson ve öbürleri (1998), OSB teşhisli, Down sendromlu ve olağan gelişim gösteren çocukları alıcı lisan zeka yaşlarına, irtibat puanlarına, Down sendromlu ve OSB olan çocukları kronolojik yaşlarına nazaran eşleştirmişler ve kümeler ortası taklit davranışlarında farklılık olup olmadığını incelemişlerdir. Araştırmanın sonucunda OSB olan çocukların hem anında taklitte hem de ertelenmiş taklitte başka kümelerden daha düşük performans gösterdiklerini bulmuşlardır. Hem Charman ve oburlarının (1997) hem de Dawson ve oburlarının (1998), araştırmalarında taklit maharetlerini değerlendirirken yapılandırılmış ortamda bir objeyle aksiyon yapmış ve objeyi daha sonra taklit etmesi için çocuğa sunmuşlardır.

OSB olan çocuklar, gelişimsel geriliği olan çocuklarla karşılaştırıldıklarında da taklit hünerlerinde sonluluklar göstermektedir. Rogers ve başkaları (2003), yaptıkları çalışmada 26-41 aylık OSB olan çocukların taklit gelişimlerini olağan gelişen, gelişim geriliği olan (Down sendromu, kromozomal bozukluklar ve gelişimsel gecikmesi olan çocuklar) ve Fragile X sendromu olan çocuklar ile karşılaştırmışlar, OSB olan çocukların taklit marifet puanlarının tüm kümelerden manalı olarak daha düşük olduğunu bulmuşlardır. Stone, Ousley ve Littleford ise (1997), 26-36 ay ortası OSB olan çocukların taklit hünerlerini zeka yaşlarına nazaran eşleştirilmiş olağan gelişen çocuklarla ve zeka yaşı ile kronolojik yaş ve söz edici lisan puanına nazaran eşleştirilmiş gelişimsel geriliği olan çocuklarla karşılaştıran bir çalışma yapmışlardır. OSB olan çocukların taklitte gelişimsel geriliği olan çocuklardan manalı derecede düşük performans gösterdiklerini ileri süren araştırmacılar, taklitte görülen sınırlılıkların otizme özel bir bozukluk olduğunu argüman etmişlerdir. Rogers ve başkalarının (2003), Stone, Ousley ve Littleford’un (1997) ve Turan ve Ökcün-Akçamuş’un (2013) çalışmalarında yapılandırılmış taklit süreçleri kullanılmış ve bu çalışmalarda objeli taklit marifetleri, motor taklit hünerleri, oral motor taklit maharetleri değerlendirilmiştir. Bu çalışmaların sonucunda OSB olan çocukların tüm taklit alanlarında sonluluklar gösterdikleri bulunmuştur. Stone, Ousley ve Littleford (1997), çocukların motor taklit hünerlerinde, objeli taklit maharetlerinden ve oyuncak tarağı masada yürütmek üzere anlamsız objeli taklitlerde, oyuncak köpeği masada yürütmek üzere manalı objeli taklitlerinden daha fazla zorlandıklarını bulmuşlardır. Taklit hünerlerinde görülen sonluluklar taklit cinslerine nazaran incelendiğinde ise, OSB olan çocukların objeli taklit hünerlerinde, motor taklitlerden daha yüksek puan aldıkları, anlamsız obje taklitlerinde, manalı obje taklitlerine oranla daha fazla zorlandıkları görülmüştür.

OSB olan çocuklar, resen taklit hünerlerinde yapılandırılmış taklit hünerlerinden daha düşük performans göstermektedirler. Ingersoll (2008b), sözel olmayan zeka yaşlarına nazaran eşleştirilmiş olağan gelişen çocuklar ile OSB olan çocukların, yapılandırılmış ortamda yapılandırılmış taklit maharetleri ile doğal ortamda resen taklit maharetlerini karşılaştıran bir araştırma yapmıştır. Araştırmanın sonucunda, OSB olan çocukların her iki taklit çeşidinde de olağan gelişen çocuklardan daha düşük bir performans gösterdikleri bulunmuştur. OSB olan çocukların taklit cinslerine nazaran performansları incelediğinde ise bizatihi taklit hünerlerinde daha fazla zahmet yaşadıkları, bunun tersine olağan gelişen çocukların her iki taklit çeşidinde de emsal performans gösterdikleri bulunmuştur. Yapılandırılmış taklit ile tabiatıyla taklit hünerleri farklı yeterlilikleri gerektirmektedir. Yapılandırılmış taklit süreçleri ile çocuk, şahsî bir hedef olmadan gözlemlediği aksiyonu tekrar üretmektedir. Taklidin çocuğun kendi isteği ile yapıldığı ve ortaya çıktığı durumlarda ise, çocuk etrafında bulunan bütün davranış modellerinden kendi motivasyonu ile eşleşen birini seçmektedir. OSB olan çocukların bizatihi taklit hünerlerinde, yapılandırılmış taklit marifetlerinden daha fazla zorlanması, Quill’in (2002) OSB olan çocukların yalnızca hareketi taklit ettiği, hareketin içeriğini anlamakta sınırlılıkları olduğu istikametindeki yorumunu desteklemektedir. Rogers ve Pennington (1991), taklidin hislerin paylaşımının ve zihin kuramının erken toplumsal yeterliliğini oluşturduğunu öne sürmektedir. Bebekler, irtibat emelli neyi ve nasıl taklit edeceklerine karar verirken, gözlemledikleri bireylerin bağlam içinde hedefini ve niyetini anlayarak ve davranışı yorumlayarak seçim yapmaktadırlar. Olağan gelişim gösteren bebekler, gözlemledikleri davranışı ya da davranışın sonuçlarını basitçe tekrar üretmezler, gözlemlenen bireyin davranışını maksada yönelik olarak görürler ve bu süreçte tekrar edecekleri davranışı seçerler, ahenk sağlarlar ve kendi davranışlarını da adapte ederler. Model alırken gözlemlenen bireyin hedefli olmayan davranışlarını ayırabilirler ve tıpkı sonuca yönelik yeni davranışlar ortaya koyabilirler ya da tamamlanmamış, sonucunu gözlemleyemedikleri bir davranışın sürecini taklit ederek ortaya çıkabilirler. Bütün bu davranışlar ortak dikkat bağlamı içinde gerçekleşmektedir.

Sonuç olarak araştırmalar OSB olan çocukların taklit hünerlerinde hem olağan gelişim gösteren hem de gelişimsel geriliği olan çocuklardan daha düşük performans gösterdiklerini ve tabiatıyla taklit hünerlerinde OSB olan çocukların yaşadıkları zahmetlerin daha da arttığını göstermektedir. Taklit hünerleri erken devir toplumsal bağlantı marifetlerinden biridir ve iletişimsel bir aksiyon olmakla birlikte toplumsal öğrenme için de gerekli bir maharet olarak kabul edilmektedir. Taklidin erken devir bir toplumsal bağlantı mahareti olması ve lisan gelişimi ile ortasındaki bağ OSB olan çocuklarda taklit hünerlerinde yaşanan sınırlılıkların lisan gelişimi açısından değer taşıdığını göstermektedir. OSB olan çocuklarda görülen taklit sorunlarının, toplumsal münasebet kurma ve bu toplumsal münasebetler içinde öğrenme sürecindeki en önemli manilerden biri olduğu düşünülmektedir.

Başa dön tuşu