Diş ve diş eti hastalıkları ülkemizde ve dünyada en kıymetli sıhhat meseleleri ortasındadır. Lakin hayatı direkt tehdit etmediği için gereken kıymet verilmemektedir.
Ağız sindirim kanalının girişidir. Ağızdaki aksilikler diş sıhhatinin bozulmasına, sindirimin olumsuz etkilenmesine yol açar. Ağızla aldığımız yiyecekler çiğnenip, tükürükle karıştırılarak yutulmaya ve sindirime hazır hale getirilirler. Ağız birebir vakitte konuşmaya yardım eder. Tat alma organı olan lisanın; çiğneme, yutma, konuşma üzere çok değerli yan vazifeleri de bulunmaktadır.
Dişlerin besinlerin parçalanması, öğütülmesi misyonlarının yanı sıra konuşmada ve görünümümüzde kıymetli tesirleri vardır. Dişleri eksilmiş bireylerin kimi sesleri çıkarabilmeleri zorlaşır, çiğnemede ve/veya ısırmada da zorluk olur. Dişlerin gelişim süreci içerisinde birinci çıkan süt dişleri, daha sonra yerlerini kalıcı dişlere bırakır.
Ağız ve diş sıhhatinde en değerli iki hastalık diş çürükleri ve diş eti iltihaplanmalarıdır. Diş eti hastalıkları kimi vakit diş yuvasının bulunduğu çene kemiğinin erimesine kadar ilerleyen bir tesir yapabilir. Diş sıhhatinin bozulması bedendeki öteki organları da etkileyebilir. Dişler neredeyse bütün sistemleri olumsuz etkileyen daima enfeksiyon odağı haline gelebilir ve kalp, böbrek, eklemler vb. yapılarda kıymetli sıhhat meselelerine yol açabilen enfeksiyonlara kaynaklık edebilir.
Ağızda ve dişlerde yapısal ve fonksiyonel rastgele bir bozukluğun olmaması, ağız ve dişlerin vazifelerini tam olarak yapabilmeleri durumu “ağız ve diş sağlığı”nın varlığını gösterir.
1. Diş Çürümesi
Diş çürüklerinin oluşmasında üç temel etmen bulunmaktadır: Hassas bir diş yüzeyi, mikroorganizmalar için elverişli yiyecek artıkları, bunların parçalanmasına ve asit oluşumuna yol açacak mikroorganizmaların varlığı. Besinler içinde diş çürümesine en çok neden olanlar karbonhidratlar, yani kabaca, şekerli besinlerdir.
Dişler sistemli olarak fırçalanır ve bakımlarına ihtimam gösterilirse, mikroplar onlara ziyan veremezler. Diş çürüğü, dişte oyuklar yaparak dişin yapısını bozan ve kendi kendine güzelleşmeyen bir hastalıktır.
Dişler güzel temizlenmeyecek olursa, üzerinde besin artıkları ve mikroplar birikir. Ağız içerisindeki bakteriler yiyecek artıklarındaki şekerli hususları kullanarak onu saydam, yapışkan bir unsur haline getirir ve dişler üzerine yapışmasını sağlar. Bu birikintilere plak denir. Bu plaklar bakterilerin diş üzerinde tutunmalarını da kolaylaştırırlar. Besinlerin tatlandırılması için kullanılan şekerli hususların içinde bulunan asit, dişlere ziyan verebilir, lakin bakterilerin kendileri de asit oluşturabilmektedir. Asit diş minesinin erimesine neden olur. Böylelikle oluşan erime bölgelerinden giren mikroplar kolay kolay alttaki yumuşak dokuya ulaşabilirler.
Asitler dişin esirgeyici katmanı olan diş minesi üzerinde küçük delikçikler oluşturur. Bu delikler giderek genişler ve küçük oyuklar haline gelir. Diş minesinin erimesinden sonra çürük süratle ilerler, alttaki katmanda geniş ve derin bir oyuk meydana getirir. Diş çürüğü diş özüne hakikat ilerledikçe dişler ağrımaya başlar. Çürük daha da ilerlerse diş özü bölgesinde ve çene kemiği içerisinde cerahat oluşmaya ve birikmeye başlar. Buna diş apsesi denir. Şayet diş tabibi tarafından daha başlangıcında tedavi edilmeyecek olursa çürük diş için daha güç, karmaşık ve değerli tedaviler gerekebilir. Diş plağı, diş etlerinin değerli hastalık nedenlerinden biridir. Yemeklerden sonra dişlerin fırçalanması ve diş ipi kullanarak yemek artıklarının çıkarılması dişlerin çürümesini, diş eti hastalıklarının oluşumunu ve ilerlemesini önler.
Dişlerin ağrımaması sağlıklı olduğu manasına gelmez. Diş ağrısının olması için diş çürüğünün çok ilerlemiş olması gerekir. Diş çürüklerinin tedavi edilebilir devirde belirlenmesi için ağrı oluşmasını beklemeden senede en az iki defa diş doktoruna giderek dişlerin muayene ettirilmesi gerekir. Diş tabipleri gerektiğinde dişlerin sinemasını çekerek gözle görünmeyen diş oyuklarını da belirleyebilirler.
Diş çürüklerinin erken periyotta tanınması dişlerin kaybedilmesini engelleyebilir yahut en azından geciktirebilir. Bu hem sıhhat açısından, hem de toplumsal ve ekonomik açıdan değerli katkılar sağlar. Ağza takma diş takılmasına olan muhtaçlığı azaltır. Hiçbir şey kendi doğal dişlerimizin yerini tutamaz. Kalıcı dişlerin erken dökülmesi beslenme problemlerine neden olur. Doğal dişlerin uzun müddet dayanmasında ağız ve diş bakımının ehemmiyeti çok büyüktür.
Diş sıhhati açısından sularla aldığımız flor da çok değerlidir. Sularında flor eksikliği olan yerleşim yerlerinde diş çürüklerinin oranı çok artar. Bu nedenle florla ilgili olarak sıhhat kuruluşlarının tekliflerine uyulmalıdır.
2. Diş Eti Hastalıkları
Dişin diş eti dışında görünen kısmı diş minesi denilen sert bir katman ile kaplanmıştır. Bunun altında daha yumuşak bir yapı vardır. En içte ise diş özü vardır. Burada bol ölçüde damar ve hudut bulunur. Diş gövdesi diş etine ve onun altındaki kemiğe girdiği kısımda daralır. Bu kısma dişin boyun kısmı denir. Çene kemiği içinde kalan kısmına ise dişin kök kısmı ismi verilir. Diş kökü diş yuvasında çene kemiğine özel doku uzantıları ile sıkıca bağlanmıştır. Diş eti hastalıkları, diş çürükleri ağız kokusuna neden olabilir. Ağız kokusu olduğunda nedeni araştırılmalıdır.
Diş eti hastalıkları en kıymetli diş sıhhati sıkıntıları ortasındadır. Ağız hijyeninin bozukluğu ile yakından alakalıdır. Başlangıç periyodundan itibaren diş etleri kolay kanar. Diş eti kanamalarında diş tabibi muayenesi zaruridir. Diş etleri, diş yuvaları ve ağız tabanındaki iltihaplanmalar genel olarak diş eti hastalığı olarak bilinmektedir. Diş üzerindeki plaklar bunun en değerli nedenidir. Tedavi edilmeyen diş eti iltihapları çene kemiğinin de iltihaplanmasına ve ziyan görmesine yol açabilir.
Diş çürüğü, diş eti hastalıkları, sinüzit, bademcik iltihabı, teneffüs sistemi hastalıkları, sindirim problemleri, ağız bakım yetersizliği ağız kokusuna neden olabilir. Bu hal, toplumsal alakaları de tesirler. Birtakım metabolizma hastalıkları da ağızda kendine mahsus kokular yapabilir.
3. Dişlerin Gelişim Bozuklukları
Ağızda kapanma bozukluklarına neden olan diş düzensizlikleri dişlerin çürümesini kolaylaştırır ve daha erken periyotta dökülmesine yol açar. Sistemsiz dişler, alt ve üst çene ortasındaki bağlantının bozulmasına neden olabilir. Çiğneme ve temizleme zahmeti yaratırlar, berbat ağız kokusuna yol açarlar.
Düzensiz dişlerin en kıymetli nedeni süt dişlerinin vaktinden evvel yitirilmesi olabilir. Bunun sonucunda çıkan kalıcı dişler birbiri üzerine gelecek biçimde yerleşebilirler. Sistemsiz dişler konuşma bozukluklarına ve görünüm bozukluklarına neden olabilir.
Sigara dişlerde renk değişikliği yapar. Sigara içenlerin dişleri kahverengimsi bir renk alır. Canlılığını kaybetmiş olan dişler gri renkte görünür. Çocuklarda yanlışlı olarak kullanılan kimi ilaçlar da dişlerde renk değişikliğine neden olabilir. Çok derecede flor dişlerin sararmasına neden olabilir.
Hamilelikte ve süt çocukluğu devrinde kullanılan antibiyotik vb. kimi ilaçlar dişlerde kalıcı renk değişikliklerine neden olabilir. Bu nedenle tabip önerisi olmaksızın ilaç kullanılmamalıdır.
4. Ağız ve Diş Sıhhati Nasıl Korunur?
Diş hastalıkları ve diş sıhhatinin korunması açısından erken teşhis çok kıymetlidir. Bu nedenle yılda en az iki sefer diş doktoruna muayene olunması önerilir.
Diş çürümelerinin önlenmesinde sularda kâfi flor olması, tertipli olarak dişlerin fırçalanması, diş ipi kullanılması, çok tatlı ve şekerli yiyeceklerden olabildiğince kaçınma bunlar yendiğinde kesinlikle dişlerin fırçalanması, diş tabibi denetimlerine gidilmesi temel uygulamalardır. Diş eti hastalıklarının önlenmesinde de diş fırçalama ve sistemli diş doktoru denetimleri değerlidir.
Dişlerde gelişim bozuklukları varsa erken periyotta özel diş hekimliği kollarında uzmanlaşmış ünitelere başvurularak gerekli tedavi sağlanmalıdır.
Aşırı asitli ve şekerli yiyecekler mikroorganizmaların tesirini artırır. Dişler sert cisimlerle karıştırılmamalı, fındık, ceviz vb. kabuklu yiyecekler dişlerle kırılmamalıdır. Bunlar diş minesinin çatlamasına ve bakterilerin tesirinin artmasına neden olur. Diş minesinin gözetici tesiri ortadan kalkar.
